Συλλογικό έργο
Ά έκδοση Νοέμβριος 2015
Σελίδες 202
ISBN 978-960-537-214-9
Επιμέλεια Έκδοσης, πρόλογος, σημειώσεις
Δημήτρης Β. Προύσαλης
Συμμετέχουν
Β. Αισώπου, Μ. Απειρανθίτου, Α. Γεωργίτση, Α. Ζαφειράκη, Θ. Ίντας, Α. Καφφέ, Α. Κοντορούδα, Α. Κουκουζέλη, Κ. Λιναρδάτος, Δ. Μάλλης, Λ. Μαντούβαλου, Κ. Μουλά, Μ. Πάντου, Χ. Πορίχη, Δ. Β. Προύσαλης, Α. Ραυτόπουλος, Σ. Σιμοπούλου, Μ. Σιταροπούλου, Λ. Σουγιά, Ν. Τσάμπρα, Ι. Φώκου και Ε. Χατζάκη.
Πρόλογος
Αποτελεί μια μεγάλη χαρά και ξεχωριστή στιγμή η κυκλοφορία της παρούσας συλλογής λαϊκών παραμυθιών και ανώνυμων ιστοριών από την ελληνική και παγκόσμια προφορική λογοτεχνική παράδοση καθώς πρόκειται για μια εγχώρια αλλά και διεθνή πρωτοτυπία.
Είναι η πρώτη φορά που μια ομάδα ανθρώπων-οι οποίοι κινούνται συνειδητά και συστηματικά στα μονοπάτια της παραμυθιακής αφήγησης, σεβόμενοι τις ιστορίες και υπηρετώντας τες-προβαίνει στην έκδοση ενός θεματικού βιβλίου όπου μέσα του βρίσκονται απαγκιασμένες οι ιστορίες που έγιναν αντικείμενο ιστόρησης κατά τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Αφήγησης, την 20η Μαρτίου. Οι εν λόγω ιστορίες αναφορικά με τις «Ευχές», το διεθνές θέμα για τις εκδηλώσεις του 2015, ακούστηκαν στα πλαίσια του μονοήμερου Μαραθωνίου Αφήγησης που διοργανώθηκε στο 2ο Φεστιβάλ Αφήγησης «Αθήνα… μια πόλη παραμύθια», διάρκειας μιας εβδομάδας για την περίοδο 16-22 Μαρτίου 2015. Το προαναφερόμενο φεστιβάλ αφήγησης αφορούσε σε εκδηλώσεις αφηγηματικού χαρακτήρα με παράλληλες δραστηριότητες όπως μουσικές συμπράξεις Έκθεση Καλλιτεχνών-Δημιουργών, Επιστημονική Ημερίδα, Τιμητικές Εκδηλώσεις.
Συνδιοργανώνεται από τον Οργανισμό Πολιτισμού Αθλητισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων (ΟΠΑΝΔΑ), την Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία «Παραμύθια και Μύθοι στου Κένταυρου τη ράχη», τον Πολιτιστικό-Εξωραϊστικό Σύλλογο Αγίου Γεωργίου Νηλείας «Ο Κένταυρος» και την ΠΗΛΙΟΝ ΟΡΟΣ. Εμπνέεται από και αφιερώνεται στην Παγκόσμια Ημέρα Αφήγησης και είναι επίσης στοιχείο μοναδικότητας η οργάνωσή του από έναν αυτοδιοικητικό φορέα του ιστορικού και πολιτιστικού μεγέθους της πόλης της Αθήνας.
Το χρονικό του εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας Αφήγησης
Η Παγκόσμια Ημέρα Αφήγησης ξεκίνησε σταδιακά και σε επιμέρους γεωγραφικές συνθήκες να αναζητά περιβάλλοντα «νομιμοποίησης», προβολής, διάδοσης, διεύρυνσης, αναγνώρισης και αποδοχής. Έχει τις ρίζες της στην Εθνική Ημέρα Αφήγησης της Σουηδίας εδώ και 25 χρόνια, από το 1991. Την εποχή εκείνη οργανωνόταν στη χώρα, στις 20 Μαρτίου, η γιορτή με τον τίτλο «Alla berattares dag» (Η Ημέρα των Παραμυθάδων). Παρόλο που το Εθνικό Σουηδικό Δίκτυο Αφήγησης έπαψε να υφίσταται για τους δικούς του λόγους λίγο αργότερα, η Ημέρα των
Παραμυθάδων εξακολούθησε να γιορτάζεται από μεμονωμένους αφηγητές της χώρας κατά περιοχές.
Μερικά χρόνια αργότερα, το 1997, στο Περθ της Δυτικής Αυστραλίας, μια τοπική ένωση των εκεί αφηγητών οργανώνει πενθήμερη εκδήλωση «Γιορτής των Ιστοριών» κατά τη διάρκεια της οποίας η 20η Μαρτίου ορίστηκε ως «Διεθνής Ημέρα των Προφορικών Αφηγητών». Εκ παραλλήλου σχεδόν, την ίδια περίοδο, στο Μεξικό και σε άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής ήδη εορταζόταν η ίδια ημέρα του Μαρτίου ως «Εθνική Ημέρα των Παραμυθάδων».
Η ιδέα για την εξάπλωση του εορτασμού σε διεθνές επίπεδο και έξω από τα περιορισμένα όρια ενός εθνικού κράτους βρήκε υλοποίηση από τους παραμυθάδες της Σκανδιναβίας με την εμφάνιση του Σκανδιναβικού Ιντερνετικού Δικτύου για την Αφήγηση «Ratatosk» το 2001, όταν οι εκδηλώσεις πέρασαν από τη Σουηδία στη Δανία, την Φινλανδία και τη Λιθουανία δημιουργώντας μια μικρή «αλυσίδα» αλληλοδιάδοχων αφηγηματικών γεγονότων.
Το 2003 η ιδέα πέρασε τον Ατλαντικό Ωκεανό και έφτασε μέχρι τον Καναδά και τις ΗΠΑ και έγινε γνωστή διεθνώς ως «Παγκόσμια Ημέρα Αφήγησης».
Η διασπορά και επέκταση των εκδηλώσεων πραγματοποιείται το 2005 όταν φιλοξενήθηκαν και οργανώθηκαν από 25 χώρες σε πέντε ηπείρους. Από τότε σημειώνεται μια ραγδαία αύξηση των οργανωτών που άλλοτε είναι φυσικά πρόσωπα, άλλοτε φορείς, άλλοτε σωματεία, άλλοτε ενώσεις και κέντρα, ενώ τα τελευταία χρόνια εμπλέκονται και οργανισμοί με χαρακτήρα αυτοδιοικητικό, όπως πχ ο Δήμος της Αθήνας όπως προαναφέρθηκε. Οι επετειακοί εορτασμοί πληθαίνουν και οι δράσεις για να τιμηθεί η εν λόγω ημέρα έχουν μονοήμερη, ολιγοήμερη ή και πολυήμερη υπόσταση. Η ομπρέλα απεύθυνσης αφορά πια περισσότερους φίλους των παραμυθιών της προφορικής παράδοσης και των λαϊκών ιστοριών.
Ανάμεσα στις χώρες που συμμετέχουν στις εκδηλώσεις της «Παγκόσμιας Ημέρας Αφήγησης» είναι από τον ευρωπαϊκό χώρο η Αυστρία, η Γερμανία, η Αγγλία, η Σκωτία, η Ιρλανδία, η Δανία, η Σουηδία, η Φινλανδία, η Νορβηγία, η Ισπανία, η Πορτογαλία, η Ιταλία, η Γαλλία, η Κροατία, η Ολλανδία, το Βέλγιο, η Ελβετία, η Τσεχία, η Λιθουανία και η Ελλάδα. Από την Ασία συμμετέχουν ο Λίβανος, η Συρία, η Ιορδανία, το Ισραήλ, η Ινδία, η Κίνα, το Πακιστάν, η Μαλαισία, η Σιγκαπούρη, και η Κορέα. Από την αφρικανική ήπειρο παίρνουν μέρος η Αίγυπτος, η Γκάνα και η Νότιος Αφρική ενώ από την αμερικανική ήπειρο συμμετέχουν οι Ηνωμένες Πολιτείες, ο Καναδάς, το Μεξικό, η Αργεντινή και η Βραζιλία.
Για την εξασφάλιση του ενιαίου χαρακτήρα του εορτασμού και τη μεγαλύτερη δυνατή συνεκτικότητα των εκδηλώσεων αποφασίστηκε η λειτουργία των αφηγηματικών δραστηριοτήτων να κινείται πάνω σε έναν κοινό θεματικό άξονα, διαφορετικό κάθε χρόνο.
Έτσι μετά από προτάσεις και ανοικτές διαδικασίες τα αφηγηματικά θεματικά αφιερώματα ήταν μέσα στην προηγούμενη δεκαετία τα εξής:
2004-Πουλιά, 2005-Γεφύρια, 2006-Φεγγάρι, 2007-Ο περιπλανώμενος, 2008-Όνειρα, 2009-Γείτονες, 2010-Φως και Σκιά, 2011-Νερά, 2012-Δέντρα, 2013 Τύχη και Μοίρα 2014-Τέρατα και Δράκοι, 2015-Ευχές, 2016-Δυνατές γυναίκες, 2017-Μεταμορφώσεις. Για την Παγκόσμια Ημέρα Αφήγησης δημιουργήθηκε μάλιστα και λογότυπο το οποίο έχει σχεδιάσει ο Σουηδός αφηγητής Mats Rehnman μέλος της κίνησης Fabula Storytelling.
Οι Ευχές ως λαογραφικό υλικό
Αντικείμενο της Φιλολογικής Λαογραφίας και μέρος των Μνημείων του Λόγου* αποτελούν οι ευχές. Ως έκφραση του λαϊκού ανθρώπου μαζί με τις κατάρες (αρνητική όψη της ευχής), οι ευχές μοιάζουν με μικρές επωδές (ξόρκια) και γίνονται στοιχεία μέσα από τα οποία αποκαλύπτεται η σκέψη του κάθε λαού, οι αντιλήψεις και οι κοινωνικές συνθήκες ζωής του που ασκούν επιρροή και διαμορφώνουν τον ψυχολογικό και συναισθηματικό του κόσμο. Χρησιμοποιούνται σε στιγμές ψυχολογικών φορτίσεων, εξάψεων και συγκινήσεων και η λογική της έκφρασής τους επιθυμεί να ζητήσει την πραγμάτωση ή εκπλήρωση μιας θετικής ή αρνητικής ενέργειας μέσα από το μαγικό λόγο, αφού το ίδιο το πρόσωπο αδυνατεί από μόνο του να πράξει την επιθυμούμενη μεταβίβαση.
Ο Νικόλαος Γ. Πολίτης, πατέρας της Ελληνικής Λαογραφίας ήδη από πολύ νωρίς κατηγοριοποιεί τις ευχές σε μεγάλες ομάδες ανάλογα με το περιεχόμενό τους ή αντικείμενο στο οποίο απευθύνονται. Έτσι λοιπόν διακρίνει τις ευχές σε αυτές που αναφέρονται: α) στην ψυχή β) στα υλικά ωφελήματα γ) στα ηθικά ωφελήματα και δ) στα σωματικά παθήματα.
*Ως μνημεία του λόγου λογίζονται: τα δημοτικά τραγούδια, τα ξόρκια ή επωδές, οι ευχές και κατάρες, τα αινίγματα, οι παροιμίες, οι μύθοι, οι ευτράπελες διηγήσεις ή αστειολογήματα, τα παραμύθια και οι παραδόσεις
Η παρουσία των ευχών είναι διαχρονική και σύμφυτη με την ανθρώπινη ζωή από την αρχαιότητα και καθορίζονται από το χρόνο, τη στιγμή του βίου, τη συγκυρία, τη διάθεση και τη συνθήκη μέσα στην οποία εκδηλώνονται. Εκφράζουν τόσο την καθημερινότητα, τις ανάγκες και ιδιαιτερότητες που αυτή παρουσιάζει, όσο επίσης τις ξεχωριστές στιγμές που παίρνουν έναν πιο επίσημο και γιορταστικό χαρακτήρα στην ατομική ή συλλογική ζωή του ανθρώπου.
Η παρούσα συλλογή
Τα είκοσι δύο παραμύθια και οι ανώνυμες λαϊκές ιστορίες που συμπεριλαμβάνονται στη συγκεκριμένη έκδοση αποτελούν την έντυπη μορφή-καταγραφή του προφορικού λόγου μέσα από τον οποίο παραδόθηκαν στο παραμυθόφιλο κοινό οι υποθέσεις με θέμα τις ευχές από τους συμμετέχοντες. Αποτέλεσαν έκφραση-προϊόν της ιστόρησής τους στη διάρκεια του τιμητικού Μαραθωνίου αφιερωμένου στην Παγκόσμια Ημέρα Αφήγησης τον Μάρτιο του 2015 Στο Διεθνή Κατάλογο Ταξινόμησης υπάρχουν αυτούσιες ιστορίες με σχετικό περιεχόμενο. Τα παραμύθια του βιβλίου παρουσιάζουν μια ιδιαιτερότητα καθώς αποτυπώνουν τη δημιουργική μυθοπλασία και παρέμβαση των αναδιηγητών-αφηγητών τους. Οι αναφορές στον ευχετικό λόγο ως μέσο εκπλήρωσης των βαθύτερων επιθυμιών των παραμυθιακών πρωταγωνιστών είναι εμβόλιμες στην μετασχηματιστική πορεία από το αρχικό κείμενο της πηγής στην «τελική» μορφή του νέου παραγόμενου προς αφήγηση λόγου. Ο τελευταίος από την ενδιάμεση προφορική υπόσταση- της παραστατικής αφήγησης- μεταφέρεται και καταγράφεται αποκτώντας τη «μονιμότερη» μορφή του γραπτού κειμένου. Τα ευρισκόμενα παραμύθια αν και αντιπροσωπεύουν διαφορετικές γωνιές του κόσμου, αντανακλούν κοινές ηθικές αξίες, αγωνίες και ανθρώπινες συμπεριφορές που πιθανά χρήζουν ή προκαλούν κριτική και ερμηνευτική αποτίμηση αλλά κυρίως ακούγονται όχι μέσα από νοητικές προσλήψεις και λογικές επεξεργασίες αλλά με την καρδιά ανοιχτή. Είναι ένας μικρός θησαυρός «βιωμένων» εμπειριών σε επίπεδο φαντασιακό καθώς επίσης προσομοιώσεις-υποθέσεις σχέσεων που προβάλλονται μέσα από τα ασυνείδητα του λαϊκού ανθρώπου όπου γης και απευθύνονται σε κοινωνικό περίγυρο συνειδητά.
Από τις επτά κατηγορίες συνολικά του Διεθνούς Καταλόγου Ταξινόμησης (Μύθοι ζώων, Μαγικά παραμύθια, Θρησκευτικά παραμύθια, Ρεαλιστικά ή νοβελιστικά παραμύθια, Ιστορίες με ανόητους δράκους, Ευτράπελες και ανεκδοτολογικές ιστορίες, Κλιμακωτά παραμύθια) μόνο τρεις φιλοξενούνται στη συλλογή. Πρόκειται για υποθέσεις που ανήκουν στην πλειοψηφία τους στα «Μαγικά παραμύθια» (ATU 300-749)-οκτώ ιστορίες (Ο Χαρτοπαίκτης, Ο μισοκοκοράκος, Η Γοργονοβασίλισσα, Οι δύο πιστοί και αχώριστοι φίλοι, Να ’χεις, παιδί μου, την ευχή μου!, Το τραγούδι της αγάπης, Το χρυσό ψάρι), στην κατηγορία «Θρησκευτικά παραμύθια» (ATU 750-849)-τρεις ιστορίες (Η ευχή του άντρα, Το βασιλόπουλο με τα γαϊδουρινά αυτιά, Οι τρεις ευχές) και στα «Ρεαλιστικά παραμύθια» (ATU850-999)-τρεις ιστορίες (Η μεγάλη αλλαγή, Η ευκή του πατέρα, Του φτωχού το χωραφάκι).Από τις υπόλοιπες, δύο ιστορίες ανήκουν στο είδος των λαϊκών παραδόσεων (Άντριου Κόφφυ, Οι καμπούρηδες και οι νεράιδες), μία έχει καθαρά θρησκευτική βάση και προέρχεται από την επική παράδοση της Ινδίας (Μόνο αυτό μην ευχηθείς), ενώ πέντε ακόμη ιστορίες αν και δεν ταυτίστηκαν με ορισμένο παραμυθιακό τύπο (Ο μικρός ψαράς και το δαχτυλίδι της Γοργόνας, Η ευχή του πατέρα, Η ιστορία της Τζιμπένε, Μαμπ Ους Σαντέ, Πρόσεχε τι εύχεσαι) ωστόσο έχουν ανώνυμη λαϊκή προέλευση.
Τα περισσότερα παραμύθια συνοδεύονται από ένα προλογικού χαρακτήρα εισαγωγικό, το οποίο προετοιμάζει τη συνάντηση του παμπάλαιου υλικού με το παρόν του ακροατηρίου. Όλες οι κειμενικές καταγραφές υποτάσσονται στην αρχή της υποκειμενικής προσέγγισης των αρχικών υποθέσεων. Έχουν ενσωματώσει τις μυθοπλαστικές παρεμβάσεις και τις δημιουργικές γλωσσικές μεταπλάσεις των αφηγητών τους αρχικά, και μετέπειτα συγγραφέων τους, στην προσπάθειά τους να συγκροτήσουν νέα «σώματα» αφήγησης που αντανακλούν την ανάδειξη του νέου μέσα από την επιβίωση του πυρηνικού παλιού.
Καθώς οι συμμετέχοντες και συμμετέχουσες στην παρούσα έκδοση γνωρίζουν από προσωπική τους εμπειρία τη σημαντικότητα του λαϊκού παραμυθιού και της αφήγησής του και στο σύγχρονο κόσμο, δεν θα μπορούσαν παρά να ευχηθούν οι ιστορίες των ευχών της συλλογής, να αγγίξουν θετικά και μεταμορφωτικά όσους θελήσουν να αναζητήσουν τα βαθύτερα νοήματα και μηνύματα των παραμυθιών, προσδοκώντας να συμβάλλουν μέσα από μια ουσιαστικότερη και πιο ποιοτική οπτική στην πρόσληψη, συνδιαμόρφωση και αποτίμηση της καθημερινής ζωής.
Δεκέμβριος 2015
Δημήτρης Β. Προύσαλης
Δάσκαλος και αφηγητής λαϊκών παραμυθιών
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου