Άρθρο - κριτική για το βιβλίο "Παραμύθια των ευχών"

«Παραμύθια των ευχών»

    του  Κώστα Λιάπη

   Από τα μνημεία του λαϊκού λόγου οι ευχές – όπως και οι κατάρες που αποτελούν το εννοιολογικό και ψυχολογικό αντίρροπό τους – αποτελούν, σαν τις επωδές, λιτές στην εκφραστική αρματωσιά τους αλλά με βαρύ ψυχολογικό φορτίο λεκτικές εκφράσεις, που στη Λαογραφία εντάσσονται στον μαγικό ευχετικό λόγο. Οι ίδιες,  χρησιμοποιούνται σε στιγμές ψυχολογικής συγκίνησης των ατόμων, όταν τα ίδια αδυνατούν να πραγματοποιήσουν με τις δικές τους φυσικές δυνάμεις μια διακαή, κατά κανόνα, επιθυμία ή λαχτάρα τους, ή μια στιγμιαία ακόμα συγκινησιακή φόρτιση, με θετικό ή κι αρνητικό αντίκρισμα. Και βέβαια τα στοιχεία που συγκροτούν τις ευχετικές αυτές εκφράσεις συνιστούν τα  διακριτικά γνωρίσματα του κάθε λαού όσον αφορά τις σκέψεις, τις αντιλήψεις και τις συνθήκες που διαμορφώνουν το συναισθηματικό και κοινωνιολογικό του υπόστρωμα. Βασικό χαρακτηριστικό γνώρισμα των ευχών η πίστη του κάθε λαού στην αποτελεσματικότητά τους, ιδιαίτερα βέβαια όταν αυτές είναι βαθύκαρδες και φυσικά όταν οι ίδιες είναι σύμφωνες με το περί δικαίου αίσθημα.

     Ο ευχετικός λόγος, στις αναρίθμητες εννοιολογικές εκφάνσεις του, δεν λείπει από κανένα έντυπο έργο, πεζό ή έμμετρο, της παγκόσμιας λογοτεχνίας και ιδιαίτερα της Φιλολογικής Λαογραφίας. Κυρίως όμως εμφιλοχωρεί στα δημοτικά τραγούδια, στις παραδόσεις και προπαντός στα λαϊκά παραμύθια των λαών και μάλιστα στα χαρακτηριζόμενα από τον Διεθνή Κατάλογο Ταξινόμησης ως μαγικά παραμύθια.

    Μια τέτοια πρωτότυπη θεματική συλλογή, που απαρτίζεται από 22 λαϊκά παραμύθια και ανώνυμες ιστορίες από την ελληνική και παγκόσμια προφορική λογοτεχνική παράδοση, είναι αυτή που μας παρουσιάζουν οι εκδόσεις «Απόπειρα», με επιμέλεια, πρόλογο και σημειώσεις του διακριμένου Πηλιορείτη παιδαγωγού, συλλέκτη και αφηγητή λαϊκών παραμυθιών και προφορικών παραδόσεων  Δημήτρη Βλ. Προύσαλη. Μια έκδοση, όπου καταγράφεται ο προφορικός λόγος, όπως αυτός κατατέθηκε μέσα από τα αναφερόμενα  παραμύθια και τις ιστορίας από ισάριθμους δόκιμους Έλληνες αφηγητές, στη διάρκεια του τιμητικού μαραθωνίου, του αφιερωμένου στην Παγκόσμια Ημέρα Αφήγησης (WSD), που διοργανώθηκε το Μάρτη του 2015, στη διάρκεια του 2ου φεστιβάλ αφήγησης «Αθήνα … μια  πόλη γεμάτη παραμύθια».

    Από τον επιμελητή της έκδοσης προλογικά επισημαίνεται  πως η ιδιαιτερότητα που παρουσιάζουν τα παραμυθιακά κείμενα τούτης της εκδοτικής δουλειάς «αποτυπώνουν τη δημιουργική μυθοπλασία και παρέμβαση των αναδιηγητών - αφηγητών τους». Κι ακόμα πως «οι αναφορές  στον ευχετικό λόγο, ως μέσο εκπλήρωσης των βαθύτερων επιθυμιών των παραμυθιακών πρωταγωνιστών, είναι εμβόλιμες στη μετασχηματιστική πορεία από το αρχικό κείμενο της πηγής στην «τελική» μορφή του νέου παραγόμενου προς αφήγηση λόγου».        

    Τα περιεχόμενα παραμυθιακά κείμενα του βιβλίου αντιπροσωπεύουν αρκετές γωνιές του πλανήτη μας, αφού στις σελίδες του βρίσκει κανείς αντίστοιχα παραμύθια προερχόμενα από διάφορες χώρες ή λαούς. Έτσι εκτός από τα σχετικά δείγματα που προέρχονται από τη χώρα μας (Καρδίτσα, Μεσσηνία, Κάρπαθο, Κω, Στερεά Ελλάδα, Αθήνα και Μάνη) έχουμε κι άλλα παραμυθιακά συνθέματα προερχόμενα είτε από μια μόνο χώρα της γης (Νιγηρία, Αραβία, Σκωτία, Ιαπωνία, Παλαιστίνη, Ινδία, Ιράκ, Κύπρο, Κίνα), είτε από δυο ξένες εθνικές αφετηρίες (Γερμανία - Σουηδία, Σερβία - Ελλάδα, Ιρλανδία - νήσο Ίμβρο, Γερμανία - Γκριμμ), ενώ ένα ακόμα παραμύθι έχει κελτική καταγωγή.

    Φυσικά το δεσπόζον στοιχείο σε όλα αυτά τα παραμυθιακά κείμενα είναι ο ποικιλόμορφος ευχετικός λόγος. Ο οποίος ωστόσο στο σύνολό του, και σε συνδυασμό με τις  κατά περίπτωση τοπικές ή εθνικές ιδιομορφίες, δεν διαφοροποιείται στην ουσία από χώρα σε χώρα, αφού και τα παραμύθια της συγκεκριμένης συλλογής, όπως παρατηρεί και ο επιμελητής της, «αντανακλούν κοινές ηθικές αξίες, αγωνίες κι ανθρώπινες συμπεριφορές». Και βέβαια σαν τέτοια, με αισθηματική κατά βάση διάσταση δημιουργήματα, «ακούγονται όχι μέσα από νοητικές προσλήψεις και λογικές επεξεργασίες αλλά με την καρδιά ανοιχτή».                       

     Οι 22 αφηγητές των συγκεκριμένων παραμυθιών – μαζί τους και ο επιμελητής της συλλογής – είναι άνθρωποι με άρτια γνώση και κατάρτιση στην τέχνη της αφήγησης κι επί πλέον πνευματικοί δημιουργοί που σέβονται και υπηρετούν υπεύθυνα τις ιστορίες που αφηγούνται. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς συνοδεύουν τα παραμύθια που αφηγήθηκαν με ένα σύντομο πρόλογο που δένει το παλιό παραμυθιακό υλικό με το παρόν της δικής τους αναδιήγησης.

    Κι επειδή θ’ αποτελούσε παράλειψη η μη ονομαστική αναφορά των συγκεκριμένων  αφηγητών και αφηγητριών, ιδού και ο μικρός κατάλογος με τα ονόματά τους, μαζί με τους τίτλους των πανέμορφων παραμυθιών και ιστοριών που αφηγήθηκαν, όπου ο ευχετικός λόγος έχει τον πρώτο …λόγο:

    Βέρα Αισώπου («Η ευχή του άντρα»), Μαρούσα Απειρανθίτου («Ο χαρτοπαίκτης»), Αγγελική Γεωργίτση («Η μεγάλη αλλαγή»), Αγγελική Ζαφειράκη («Ο μισοκοκοράκος»), Θεόδωρος Ίντας («Οι τρεις ευχές»), Αποστολία Καφφέ («Το βασιλόπουλο με τα γαϊδουρινά μάτια»), Αναστασία Κοντορούδα («Μαμπ ους σαντέ»), Αναστασία Κουκουζέλη («Ο μικρός ψαράς και το δαχτυλίδι της γοργόνας»), Κώστας Λιναρδάτος («Οι δυο πιστοί κι αχώριστοι φίλοι»), Δημήτρης Μάλλης («Άντριου Κόφφυ»), Λεμονιά Μαντούβαλου («Ίσσουν-μπόσι, ο τοσοδούλης σαμουράι, και το σφυρί των ευχών»), Καλλιρόη Μουλά («Η ιστορία της Τσιμπένε»),  Μαρία Πάντου «Να ’χεις, παιδί μου, την ευχή μου»), Χρύσα Πορίχη («Μόνο αυτό μην ευχηθείς»), Δημήτρης Β. Προύσαλης  («Πρόσεχε τι εύχεσαι…»), Αντρέας Ραυτόπουλος («Του φτωχού το χωραφάκι»), Σοφία Σιμοπούλου («Το χρυσό ψάρι»), Μαρία Σιταροπούλου («Οι καμπούρηδες και οι νεράιδες»), Λουκία Σουγιά («Η Γοργονοβασίλισσα»), Νίκη Τσάμπρα («Η ευκή του πατέρα»), Ιωάννα Φώκου («Το τραγούδι της αγάπης) και Ελεάνα Χατζάκη («Η ιστορία της κόρης που γεννήθηκε Παρασκευή»).   

    Η ομαδική αυτή συλλογή ολοκληρώνεται από τον επιμελητή της με τις σημειώσεις του ίδιου, μέσα απ’ τις οποίες επιχειρείται η αποκάλυψη «ενός μέρους από τον πλούτο του κρυμμένου σύμπαντος», όπως αυτός φανερώνεται και μέσα απ’ όλο το καταγραμμένο στην παρούσα έκδοση παραμυθιακό υλικό. Σ’ αυτή την προσπάθεια ο Δημήτρης Προύσαλης, κατηγοριοποιεί τα 22 παραμυθιακά κείμενα σύμφωνα  με τον Διεθνή Κατάλογο Ταξινόμησης, σημειώνει τις πηγές τους, επισημαίνει τα  χαρακτηριστικά της αφηγηματικής αρματωσιάς τους κι αναλύει κι ερμηνεύει αδρά με ανθρωπολογική πάντα στόχευση και διάσταση τα μηνύματά τους.

    Η όλη εκδοτική προσπάθεια – λαμπρή σε όλες τις παραμέτρους της – ολοκληρώνεται με την ενότητα «Οι συγγραφείς - αφηγητές», όπου και παρατίθενται τα εργοβιογραφικά σημειώματα όλων των μετεχόντων στο κοινό αυτό εγχείρημα προικισμένων πνευματικών δημιουργών, που με τον τρόπο του ο καθένας και η καθεμιά ανανεώνουν την πατροπαράδοτη αφηγηματική τέχνη των παλιών λαϊκών παραμυθάδων του τόπου μας.

Εφημερίδα «Ταχυδρόμος» 21/2/2016